Irkçılığa karşı dansın içinden bir ‘Siyah İnci’nin mücadelesi: Josephine Baker

0
776

Josephine Baker nam-ı diğer ‘Siyah İnci’, ırkçılıkla mücadelenin inatçı sesi, kadın özgürlüğünün danstaki yansıması. Evlat edindiği farklı etnik kökenden çocuklar ile ‘Gökkuşağı Kabilesi’ni kuran, kardeşliğe inancını hiç yitirmeyen özgün ve duru bir kadın o.

Josephine Baker tam adıyla Freda Josephine McDonald Carson Baker, 3 Haziran 1906’da ABD’nin Missouri eyaletinin St.Louis şehrinde dünyaya geldi.

Anne ve babası küçük barlarda gösteriler yaparak geçimlerini kazanıyorlardı ama Josephine’nin babası onları terk etmesiyle zor olan yaşam koşulları daha da ağırlaştı.

Çocukluğu yoksullukla geçen Josephine, okulu bırakıp çalışmaya başladı.

13 ve 15 yaşında daha çocukken iki kısa süreli evlilik yaptı.

Çocuk yaşta çalışmak zorunda kalan ve evlenen Josephine buna rağmen hiçbir zaman maddi olarak bir erkeğe bağımlı kalmadı. Hep çalıştı ve gitmek istediğinde gitti.

Josephine pek çok şeyi olduğu gibi ırkçılığa da henüz küçük yaşta maruz kaldı. Hayatı boyunca kendisini ‘maymun’ diyerek aşağılamaya çalışan güruhla mücadele etti.

Josephine, 16 yaşında Philadelphia’da bir dans topluluğuna girerek dansçılığa adım attı. Lakin onu tek bir meslek ile tarif etmek imkansız. Josephine’yi tanımlarken uzayan bir liste var: Şarkıcı, aktivist, dansçı.

Paris ve sanata yolculuk

Hayatının büyük bölümünü ırkçılığa karşı mücadeleye ayıran Josephine, 1920’lerde Parisli bir yapımcıdan aldığı teklif üzerine ABD’yi geride bırakarak memleketi haline gelecek Fransa’nın başkenti Paris’in yolunu tuttu.

Burada Champs Elysees Tiyatrosu’nda yer aldığı ‘La Revue Negre’ (‘Zenci Revüsü’) ile oldukça dikkat çekti.

Paris’te dansıyla öne çıktı Josephine, ayrıca Tropik Siren (1927), ZouZou (1934), Prenses Tam Tam (1935) ve Fausse Alerte (1940) isimli dört filmde de rol aldı.

1923’te rol aldığı ‘Shuffle Along’ müzikali sanat dünyasının kapılarını birer birer aralamasına olanak sağladı.

Yine de ırkçılık Josephine’nin peşini bırakmadı. Çünkü maalesef ABD’ye değil dünyaya özgü habis bir ur gibi ırkçılık. Josephine’nin Viyana’daki gösterisi ‘beyaz ırka hakaret’ olarak algılandı, Roma’da kiliseler Josephine’yi ‘ahlaksız şeytan’ olarak betimledi. Budapeşte’de ise ‘Afrika’ya geri dön’ denildi.

Ama bu nefret dolu davranışlar onun sadece mücadele azmini körükledi.

Irkçı olduğu bilinen kulüplerde sahneye çıkmayı daima reddetti.

Picasso’nun çizgileriyle ‘Siyah İnci’

Kazandığı başarıyı ABD’de de sürdürmek isteyen Josephine, New York’a dönerek dans gösterileri düzenledi. Ancak beklediği ve dilediği gibi olmadı Amerika macerası. Yine ırkçılık ve aşağılık davranışlara maruz kaldı. Çok geçmeden kendisini nispeten daha özgür hissettiği Paris’e döndü.

Josephine döndükten sonra Fransız sanayici Jean Lion ile evlendi ve Fransız vatandaşlığına geçti.

‘Siyah İnci’, ‘Bronz Venüs’ gibi tanımlamalarla anılmaya başlayan Josephine’nin ünü, ressam Pablo Picasso’ya kadar uzanmıştı. Öyle ki Picasso, Josephine’nin resmini çizdi.

‘Çıplak değildim, sadece elbisem yoktu’

Josephine ayrıca seçtiği kıyafetler ve tavırlarıyla kadın bedeninin özgürlüğünü de sonuna dek savundu.

‘La Folie du Jour’ adlı bir performansında giydiği yalnızca muzdan yapılmış kostümüyle dikkat çekti. Kimilerine göre ‘çıplak ve ahlaksız’ ilan edilen Josephine, bakın onlara ne yanıt veriyordu:

Gerçekten çıplak değildim, sadece elbisem yoktu.

Caz çağındaki cinsel özgürlüğü de simgeledi bu cesur kadın.

Kadının bedenine yönelik baskı ve ırkına yönelik ayrımcılığa karşı mücadelenin hep en önünde yer aldı. Kardeşliğe inandığını söyledi bıkıp usanmadan. İçinden geldiği gibi giyinip içinden geldiği gibi dans etti.

Josephine’nin biseksüel olduğu ve ressam Frida Kahlo’yla da bir ilişki yaşadığı ise hayatını kaybetmesinin ardından öğrenildi.

Frida Kahlo ile Josephine Baker

‘Bronz Venüs’ İstanbul’da

Dünyanın pek çok yerinde sahneye çıkan Josephine Türkiye’ye de geldi. 17 Ocak 1934 tarihinde İstanbul’a gelerek bir gösteri düzenledi.

İstanbul’a geldiği dönemde bir bölgede belirlenemeyen bir nedenle infilak eden dinamitlerden dolayı pek çok bina yıkılmış, çok sayıda kişi hayatını kaybetmiş ve yaralanmıştı.

Her daim kardeşliği savunan Josephine kaza mağdurlarına 1000 lira bağışta bulunmak istemiş, hükümet ise yapacağı bağışı Kızılay üzerinden yapmasını tavsiye etmişti.

Sahneden Fransa direniş mücadelesine

Josephine, II. Dünya Savaşı geldiğinde Fransa’yı işgal eden Almanya Nazi ordusuna karşı direndi.

Fransız Direnişi için çalışan Josephine, ajan görevi üstlenerek zaman zaman mesajları taşıdı zaman zaman ise önemli dökümanları. Teğmenliğe kadar yükseldi.

Direniş güçleri için yapmış olduğu hizmetlerden dolayı, General Charles De Gaulle’ün elinden Lothring Nişanı almaya hak kazandı.

Savaş sürecinde 1941 yılında Marakeş’te bulunurken bebeğini düşüren Josephine bunun sonucunda karın zarı iltihabı geçirdi.

Lion’dan boşanmış olan Josephine, 1947’de Fransız orkestra şefi Jo Bouillon’la evlendi.

Josephine’nin çocukları: ‘Gökkuşağı Kabilesi’

Josephine’nin artık biyolojik çocuğu olamayacaktı ama o daha geniş ve değerli bir aile kurdu kendine. Bu ailenin adını da ‘Gökkuşağı Kabilesi’ koydu.

“Farklı etnik grupların ve dinlerin çocuklarının hâlâ kardeş olabileceğini” kanıtlamak isteyen Josephine, pek çok farklı etnik gruptan çocuğu evlat edindi. Kız, erkek, siyah, beyaz, Yahudi, Katolik, Müslüman..

Bu çocukların arasında Avrupa, Amerika, Afrika ve Asya’daki savaşlarda ailelerini kaybedenler de vardı.

Sivil Haklar Hareketi’nde mücadele

Josephine, 1950’li yıllarda ABD’ye döndüğünde Sivil Haklar Hareketi’ne destek verdi. Siyahlar ile beyazları ayıran uygulamaları protesto etti. Eylemlere katıldı, konuştu, eşitsizliğe duyduğu öfkeyi haykırdı.

Fidel Castro ile tanışıp, konuştu. 1963’de Siyahi İnsanların Gelişmesi İçin Ulusal Birlik’in (NAACP) düzenlediği ve Martin Luther King’in de katıldığı Washington’daki yürüyüşte üniformasıyla yer aldı.

Maddi durumu giderek kötüleşmeye başlayan Josephine zamanla tüm mal varlığını kaybetti. Les Milandes’te aldığı araziye ailesi için ev, çiftlik, park, otel ve gece kulübü kurmuştu. Ancak zamanla kazandıkları giderlerini karşılamamaya başladı.

Evinden ve arazisinden yaka paça atıldı. Ona zor günlerinde Monaco Prensi Rainier ve Grace Kelly yardımcı oldu. Ailesi için küçük ama düzenli bir ev tesis edildi.

Ve yıllar sonra Amerika’da ayakta alkışlandı

Reddediliş ve ırkçılıkla mücadele ile geçen uzun yılların ardından Josephine, 1973’te New York’taki Carnegie Hall’da performans sergiledi ve ayakta alkışladı.

Tarih Nisan 1975’i gösterdiğinde Josephine, 50. sanat yılını Paris’teki Bobino Tiyatrosu’nda düzenlenen bir etkinlik ile kutladı. Geceye oyuncu Sophia Loren ve Monaco Prensesi Grace de dahil olmak üzere pek çok ünlü isim katıldı.

Josephine bu heyecanlı geceden günler sonra 12 Nisan sabah saat 05.00’te serebral bir kanama nedeniyle hayatını kaybetti.

Cenaze töreninde Fransız askeri onuruna layık görülen tek Amerikalı kadın oldu.

Adı hala ırkçılığa karşı mücadele sayfasının belki de en renkli sayfasında bize bakıyor.

CEVAP VER

Lütfen yorumunuzu giriniz!
Lütfen isminizi buraya giriniz